|
Πριν από τον Δ΄ αιώνα η εορτή των Χριστουγέννων συνέπιπτε
με την εορτή των Θεοφανείων. Έτσι εξηγείται στην εικόνα η
ακτινοβολία του "τρισηλίου φωτός", η κρυφή εκδήλωση
της Αγίας Τριάδος, που λούζει διακριτικά με όλο το φως της,
την εικόνα της Γεννήσεως. Εορτή των φώτων, το Πάσχα της Γεννήσεως
σε σχέση με το Πάσχα της Αναστάσεως.
Χωρίς να θέλουμε να εκφέρουμε κρίσεις, εδώ φαίνεται άλλη μια
φορά η διαφορά ορισμένων παραδόσεων. Στη Δύση, κάτω από την
φραγκισκανική επίδραση, τα Χριστούγεννα παίρνουν ένα χαρακτήρα
πιό γραφικό υπό την λαϊκή μορφή της φάτνης. Η ευσέβεια συγκινείται
και αναχωρεί από την ανθρώπινη πλευρά του μυστηρίου: τον Ιησού
βρέφος, τη Μητέρα του Μαρία και τον Ιωσήφ τον Ξυλουργό. Είναι
η εορτή εσωτερική, της Αγίας Οικογένειας, πολύ διαδεδομένη
στη Δύση και άγνωστη στην αγιογραφία μας, ο Άνθρωπος - Θεός
περισσότερο, από τον Θεό - Άνθρωπο.
Στην Ελληνική αγιογραφία διϋλίζεται αυστηρά κάθε συγκινητικότητα
και με σχεδόν αυστηρή κλίση, στην δογματική παράδοση. Το φώς
της εικόνας τοποθετείται σε σημείο προοπτικής, για να κατευθύνει
όλη τη σύνθεση. Η μοναδική ακτίνα, που εξέρχεται από το τρίγωνο
ψηλά σημαίνει τη μία ουσία του Θεού, αλλά βγαίνοντας από το
άστρο, χωρίζεται σε τρείς λάμψεις για να προσδιορίσει τη συμμετοχή
των τριών προσώπων στην οικονομία της σωτηρίας. Οι ακτίνες
διαχωρίζονται μετά το σύμβολο του Σταυρού, εδώ μας θυμίζει
τό περιστέρι (Αγ. Πνεύμα), στην Βάπτιση. Ο σταυρός, "η
κρίσις της κρίσεως". (Μάξιμος Ομολογητής) θέλει να πεί
ότι η σκέψη μας είναι σταυρωμένη, κτυπημένη από αδυναμία εμπρός
από το μυστήριο της Ενσαρκώσεως. "Μυστήριον μέγα ορώ
και παράδοξο" κατά τον υμνογράφο. Η εικόνα περιέχει πιά
τα Θεοφάνεια, τό Πάσχα και την Πεντηκοστή, όπως λέγει και
ο ιερός Χρυσόστομος. Αυτό που ο Αδάμ δεν ήταν ικανός να πετύχει
ανυψώνοντας τον εαυτό του, ο Θεός το πραγματοποιεί στη θέση
του κατεβαίνοντας. Στην εωσφορική επιθυμία του θείου, ο Θεός
απαντά γενναία με το δώρο της Θεώσεως του ανθρώπου. "επι
γης κατήλθες ίνα σώσης τον Αδάμ, μέχρις Άδου ζητών"
Το φώς αναγγέλλει την αυγή και περνά στο λαμπρό μεσημέρι "ανατολής
εξ ύψους επιφάναι τοις εν σκότει και σκιά θανάτου καθημένοις"
(Λουκ.1,78-79). Η ευθυμία καθορίζεται όλο και περισσότερο.
Άγγελοι άνθρωποι και κάθε δημιούργημα σκιρτάνε από χαρά.
Ο Ρωμανός Μελωδός (Πρίγκηπας των Μελωδών κατά τους Δυτικούς,
πολύ λίγο γνωστός στους Έλληνες - θα τον γνωρίσουμε στους
υμνογράφους), στο Κοντάκιο της εορτής μεταθέτει ποιητικά τη
διήγηση του Ευαγγελίου και εμπνέει το λειτουργικό θέμα της
εικόνας. Η παρθένος φέρει στον κόσμο τον Υπερούσιο και η γη
προσφέρει ένα σπήλαιο στον Απρόσιτο. Οι Άγγελοι ψάλλουν την
δόξα Του με τους ποιμένες, οι μάγοι οδεύουν με το άστρο, γιατί
Αυτός γεννήθηκε μικρό παιδί, ο Θεός ο πρό των αιώνων.
Το σκοτεινό σπήλαιο είναι ο άδης. Ο Χριστός τοποθετεί μυστικά
τη γέννησή του στο βάθος του χάσματος όπου το κακό ζεί, στην
τελευταία του πυκνότητα. Ο Χριστός γεννήθηκε στη σκιά του
θανάτου, η γέννηση κλίνει του ουρανούς μέχρι τον Άδη, εμείς
βλέπουμε τον ξαπλωμένο Χριστό στην φάτνη, που νίκησε το "φίδι"
και έδωσε την ειρήνη στον κόσμο. Είμαστε μακρυά από την εικόνα
του ειδυλλιακού μικρού παιδιού. Το σύμβολο με την εικόνα του
Σταυρού σε σχέση με τα σπάργανα του βρέφους που έχουν ακριβώς
την μορφή των νεκρικών ταινιών, μας δείχνει την εικόνα της
Αναστάσεως. "Υπνοί η ζωή, ο Άδης τρέμει". Ο σπαργανωμένος
Χριστός λύνει τις αλυσίδες που είναι ισχυρά δεμένες με την
αμαρτία. Τα νεκρικά οθόνια, προφητεύουν το θάνατο που νικήθηκε
από το θάνατο. Από τώρα οι μάγοι, όπως το υπαγορεύουν τα κείμενα,
εικονίζουν τις μυροφόρες γυναίκες. "Δόκιμο χρυσό, ως
Βασιλέα των αιώνων, λίβανον ως Θεό των όλων, σμύρνα ως τριήμερον
νεκρόν στόν Αθάνατο". Το βρέφος βρίσκεται στο σωστό ύψος
και είναι η κλασσική διάσταση του Σταυρού μέσα από αυτή τη
γεωμετρική αναλογία, στο κέντρο όπου διασταυρώνονται οι κεραίες
του. Το ξαπλωμένο βρέφος στο σπήλαιο, είναι πιά η κάθοδος
του Λόγου στον Άδη. Το φώς λάμπει στα σκοτάδια, στα καταχθόνια.
Ο Θεός μέσα στην ιστορία. Η πιό αγωνιώδης συνύπαρξη Φωτός
και και σκότους. Θεού και Σατανά. Αλλά και ο Ήλιος που διασκορπίζει
παντοτινά τα σκοτάδια του θανάτου...
|
